Kullanılabilirlik bir uygulamanın hedef kitlesi olan kullanıcılar tarafından etkin bir biçimde kullanılabilmesine verilen addır. En verimli şekilde kullanılabilirlik düzeyinin elde edilebilmesi için kişilere gereken eğitim ile teknik yok göstericilik sağlanmalıdır. Kullanılabilirlik Uluslararası Standartlar Kuruluşu yani ISO tarafından da tanımlanmıştır. ISO’ya göre belirli bir kullanıcı kitlesi tarafından bir ürünün bazı amaç ve önceden belirlenmiş koşullar dahilinde etkin, verimli ve memnuniyet elde edilecek şekilde kullanılabilmesi anlamını taşır. Kişilerin internet sitesi deneyimleri, siteyi etkin ve verimli bir şekilde kullanarak memnun kalmaları kullanılabilirlik seviyesinin belirlenmesini sağlar.

Kullanılabilirlik Nedir?

Kullanılabilirlik İngilizce usability teriminin Türkçe karşılığıdır. Kullanım kolaylığı ve kullanılacak olan şeyin kolayca öğrenilebilmesi anlamını taşır. Kullanılacak olan şey web sitesi, yazılım, makine veya bir uygulama olabilir. Kısacası insan etkileşimimin olacağı her şey kullanılabilirliğe tabidir.

Kullanılabilirlik üretilen bir ürünün kalitesini ortaya koyar. Kullanılabilirliği fazla olan bir ürün verimlidir. Bu sayede kolayca kullanılıp geniş kitlelere yayılabilir. Ürün amacına uygun bir şekilde değerlendirilebilir. Kullanıcı memnuniyeti odaklıdır. Bu sayede kişinin meşgul olduğu ara yüz veya aleti kullanırken rahat olması, daha kolay ve daha az zaman harcayarak işlerini tamamlamasına olanak sağlanır.

Nielsen’e göre kullanılabilirlik 5 temel prensibe dayanır. Verimlilik, hatırlanabilirlik, öğrenilebilirlik, hata ile memnuniyet kullanılabilirliğin kıstasları olarak görülür. Öğrenilebilirlik ile sistemin ne kadar kolay kavranabileceği, hatırlanabilirlik ile sistemin uzun süre kullanılmasa bile tekrar kullanıldığında kolayca uyum sağlanması, hatalar kullanıcının düşük hata oranına sahip olması ve memnuniyet ise kullanıcının sistemi kullanırken sahip olduğu olumlu fikirleri kapsamaktadır.

Kullanılabilirlik Testi Nedir?

Kullanılabilirlik testi sayesinde web sitesinin ara yüzü değerlendirilir. Kullanılabilirlik testi ile ölçülen kıstaslar şu şekilde sıralanabilir:

• Web sitesinin kullanışlı olup olmadığı
• Web sitesinin ne kadar kolay veya zor öğrenilebilir olduğu
• Web sitesini kullanıma ne kadar elverişli olduğu

Kullanılabilirlik testi yapmadan önce testin uygulanacağı ara yüz belirlenir. Daha sonra teste tabi tutulan hedef kitle, görevler ve anket gibi kullanılacak ölçüm araçları hazırlanır. Daha sonra test süreci başlatılır. Test sürecinde kullanıcıya adım adım yapması için görevler verilir. Kullanıcının görevlerde başarılı olup olmadığı, testi çözerken ne kadar zaman harcadığı ve hata sayısı kaydedilir. Test yapılırken geribildirim alabilmek için test edilen kullanıcıdan fikirlerini ifade etmesi istenir. Böylece kullanıcı ara yüzle ilgili gördüğü eksiklik ve yeterlilikleri belirtir. Test sonlandığında da son olarak kullanıcının ara yüzden memnun olup olmadığı bilgisi edinilir. Test yapılırken gözlemciler tarafından kullanıcının hareketlerinin daha iyi analiz edilebilmesi amacıyla bazı ek araçlar da kullanılabilir. Bu kapsamda göz izleme cihazı kullanılabilir. Bu sayede ara yüz kullanılırken kullanıcının eğilimleri de ölçülmüş olur.. Göz izleme cihazı ile kullanıcının nereye, ne kadar süre boyunca baktığı, ara yüzün hangi kısımlarına odaklandığı ve dikkat dağılımı belirlenir. Elde edilen bilgiler istatiksel veri halinde kaydedilir. Ardından da analiz programları vasıtası ile rapora dökülür.

Kullanılabilirlik Testi Bileşenleri Nelerdir?

Kullanılabilirlik testleri 5 adet farklı bileşenden oluşur. Bu bileşenlere kalite unsuru adı da verilir. Bileşenler şu şekilde sıralanabilir:

Öğrenilebilirlik

Kullanıcı ilk defa bir ara yüzü kullandığında yapmak istediğini ne kadar kolaylıkla yetine getirebiliyor?

Verimlilik

Ara yüzü öğrenen ve alışan bir kullanıcı işlerini ne kadar kısa sürede gerçekleştirebiliyor?

Hatırlanabilirlik

Ara yüzü daha önce kullanan bir kişinin ara verip tekrar kullandığında ara yüzü hatırlaması ne kadar kolay?

Hatalar

Ara yüzü kullanan kişiler ne kadar hata yapıyor? Yapılan hatalar hangi boyutta ve hatalarım düzeltilmesi ne kadar zor?

Kullanıcı memnuniyeti

Ara yüzü kullanan kişiler ne kadar memnun?

Kullanılabilirlik Testi Yöntemleri Nelerdir?

Kullanılabilirlik seviyesinin ölçülmesi için çeşitli yöntemler bulunur. Söz konusu test yöntemleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Online Göz İzleme

İnternet sitesine giren kişinin ekranın hangi kısmına ne kadar süre boyunca baktığı ile ilgili bilgi edinilmesi amaçlanır. Kişinin ekranın hangi kısmına daha çok baktığı öğrenilerek daha çok dikkat çekilmesi istenen unsurlar o kısımlara yerleştirilir. Böylelikle web sitesi daha etkin ve verimli bir şekilde kullanılmış olur.

2. Mouse Hareketi ve Tıklama Haritası

Bu yöntemdeki amaç ise web sitesinde zaman geçiren kişinin mouse hareketlerinin ortalama düzeyine bakılarak tasarım iyileştirmesi yapabilmektir.

3. Laboratuvar Testleri

Bu test türünde testi yapan kişi tarafın web sitesi kullanıcısı incelenir. Web sitesini kullanan kişinin davranışları ve eğilimleri not edilir.

4. Geri Bildirim Testleri

Bu testte yazılımı tecrübe eden kişiler yorumlarını ve düşüncelerini ifade eder. Elde edilen bilgiler ve yorumlar sayesinde inceleme yapılır. Buna göre yazılım değiştirilip düzeltilir.

5. Modere Edilen Online Kullanıcı Testi

Bu yöntemde ise web sitesi kullanıcıları araştırmacı tarafından yönlendirilerek test uygulanır. Uzaktan yapılan bir test yöntemidir.

6. Modere Edilmeyen Online Kullanıcı Testi

Modere edilen kullanıcı testinden daha farklıdır. Farklı olduğu yön ise araştırmacılar tarafından önceden belirlenen bir senaryonun kullanıcıya sırayla uygulatılmasıdır.

7. A/B Testi

Bu yöntem sayesinde web sitesi ara yüzünün çeşitli versiyonlarının etkinliği ile verimliliğinin ölçülmesi hedeflenir.

Kullanılabilirlik Neden Önemlidir?

Kullanılabilirlik web sitesinin hedefine ulaşması ve verimlilikle işlev gösterebilmesi için oldukça hayati bir öneme sahiptir. Kullanılabilirlik üretilen işin başarısını, geniş kitlelere ulaşmasını ve maddi kazancın büyüklüğünü etkileyen bir unsurdur. Kullanılabilirlik düzeyi ne kadar yüksekse üretilenden elde edilen gelir de o oranda fazla olur. Yapılan araştırmalara göre kullanılabilirlik seviyesi düşük olan bir web sitesinin popüler olması neredeyse imkansızdır.

Web sitesi kullanıcısının kullanılabilirlik düzeyi köyü olan bir web sitesi gördüğünde davranış şekli şu şekillerde gerçekleşir:

• Kullanıcıların %85’i kötü tasarlanmış bir web sitesi yüzünden siteyi terk eder.
• Kullanıcıların %62’si internetten alışveriş yaparken ürünü almaktan vazgeçer.
• Kullanıcıların %40’ı web sitesindeki içeriğin kullanılamaz olması yüzünden aynı siteye bir daha giriş yapmaz. Bu durum da web sitesi üzerinden yapılan satışların %50’sinin yok olmasına neden olur. Sebebi ise kullanıcılarım istedikleri içeriği kolayca bulamamasıdır.

Kullanılabilirlik düzeyi test edilirken kullanıcılarım en fazla memnun kalmayan kesimi web sitesi ile ilgili deneyimlerinden bahsetmektedir. Yapılan araştırmalara göre web sitesinden memnun kalmayan bir kişi en az 9 ve en fazla 15 kişiye yaşadığı kötü deneyimden bahseder. Aldığı hizmetten mutsuz olan müşterin %13’lük bir kısmı ise yaşadığı olumsuzlukları yaklaşık 20 kişiye aktarmaktadır. Memnun kalmayan kişilerin tecrübe ettiği olumsuzlukları sosyal medya üzerinden ifade etmesi halinde ise olumsuz durum daha da geniş bir kitleye yayılır. Bu durum da kullanılabilirliğin ne kadar önemli olduğu kanıtlayan önemli bir göstergedir.

Bir web sitesi oluşturulmadan önce mutlaka kullanılabilirlik ilkelerine uygun olacak şekilde hazırlık planı oluşturulmalıdır. Bu sayede web sitesi başarılı, kar getiren, verimli ve etkin kullanıma uygun halde oluşturulur. Kullanılabilirliğe ters bir şekilde tasarlanan web sitesi için harcanan maliyet daha sonra yapılacak düzeltme çalışmaları nedeniyle daha da fazla olur. Bu da hem para hem de zaman kaybına sebebiyet verir.